Πέρα από τα Πλαστικά…
Είναι σαφές ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε πια χωρίς πλαστικό. Το πλαστικό έχει γίνει απαραίτητο υλικό για τη ζωή μας, από τη στιγμή που ξυπνάμε το πρωί (όπως στην οδοντόβουρτσά μας, τα γυαλιά που φοράμε, τα πολλά είδη υγιεινής που έχουμε, την πλαστική μεμβράνη που χρησιμοποιούμε για να τυλίξουμε το σάντουιτς μας) ή όταν βρισκόμαστε στη δουλειά (ο υπολογιστής, οι κάψουλες καφέ που πίνουμε συχνά, το δοχείο στο οποίο βρίσκεται το μεσημεριανό μας) ή για ψώνια (παρατηρείτε πώς τα τρόφιμα συσκευάζονται σχολαστικά στο σούπερ μάρκετ;).
Είναι προφανές ότι η χρήση του πλαστικού έχει φέρει επανάσταση σε τομείς όπως η ιατρική ή οι βιομηχανίες από τότε που το εφηύρε ο John Wesley Hyatt το 1869. Πράγματι, μόνο στην Ευρώπη, περισσότεροι από 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι εργάζονται στον τομέα των πλαστικών, και αν έχουμε κοιτάξτε τον κόσμο της κατασκευής πλαστικών, η παραγωγή του έχει αυξηθεί εκθετικά από 1,5 εκατομμύρια μετρικούς τόνους το 1964 σε 335 εκατομμύρια μετρικούς τόνους το 2016. Κατά συνέπεια και λόγω της κακής διαχείρισής του, μπορούμε να βρούμε πλαστικά υπολείμματα στα πιο ανύποπτα μέρη, όπως οι άβυσσοι του ωκεανού (η Τάφρο Μαριάνα στον Ειρηνικό Ωκεανό), το πιο απομακρυσμένο ωκεάνιο σημείο από τη στεριά (Point Nemo, Νότιος Ειρηνικός Ωκεανός), ο πάγος της Αρκτικής Θάλασσας ή στο επιτραπέζιο αλάτι που χρησιμοποιούμε στο σπίτι.
Όμως το πλαστικό δεν είναι αδρανές υλικό. Αυτό σημαίνει ότι το πλαστικό μπορεί να διοχετεύσει ορισμένα από τα συστατικά του στο περιβάλλον. Το θέμα είναι ότι το πλαστικό αποτελείται από διαφορετικά είδη πολυμερών, μερικά από τα οποία είναι γνωστό ότι δρουν ως χημικά που προκαλούν ενδοκρινικές διαταραχές (EDC). Τα EDC είναι ανθρωπογενείς χημικές ουσίες, που βρίσκονται όχι μόνο στα πλαστικά αλλά και σε φυτοφάρμακα ή προϊόντα προσωπικής φροντίδας, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν τις ορμόνες μας και τους υποδοχείς τους και στη συνέχεια να αλλάξουν τα επίπεδα των ορμονών, δηλαδή των οιστρογόνων ή της τεστοστερόνης. Ας πούμε ότι αυτοί οι τύποι χημικών ουσιών μπορούν να «μιμηθούν» ορισμένες ορμόνες και να ξεγελάσουν το σώμα μας νομίζοντας ότι κυκλοφορεί περισσότερη ή λιγότερη ποσότητα στο αίμα μας. Πράγματι, τα EDCs έχουν συνδεθεί με διάφορες κλινικές διαταραχές, όπως αναπαραγωγικές δυσλειτουργίες, παχυσαρκία και διαβήτη, αλλοιωμένη ανάπτυξη ή ορισμένα είδη καρκίνου.
Παραδοσιακά, οι επιδράσεις των EDCs έχουν μελετηθεί σε μοντέλα ποντικών (αρουραίους ή ποντίκια), αλλά μια πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από τον Forner-Piquer και τους συνεργάτες του μελέτησε αυτό το φαινόμενο σε ένα ενδιαφέρον θαλάσσιο είδος, το Sparus aurata, ευρύτερα γνωστή ως τσιπούρα. Η τσιπούρα είναι ένα νόστιμο ψάρι, που εκτρέφεται έντονα στη Μεσόγειο Θάλασσα και εκτιμάται ιδιαίτερα από τους καταναλωτές. Είναι ένα πολύ συναρπαστικό είδος αφού είναι διαδοχικός ερμαφρόδιτος, που σημαίνει ότι ξεκινά τη ζωή του ως αρσενικό μόνο για να γίνει θηλυκό όταν είναι δύο ή τριών ετών. Λόγω αυτού του ιδιαίτερου χαρακτηριστικού, η τσιπούρα είναι ένα πιθανό νέο είδος για τη μελέτη του τρόπου με τον οποίο οι χημικές ουσίες μπορεί να παρεμβαίνουν στο ορμονικό σύστημα, όπως κάνουν οι EDC.
Η εργασία βασίστηκε στη μελέτη δύο κοινών EDC που βρέθηκαν σε καθημερινά πλαστικά αντικείμενα όπως πλαστικά μπουκάλια, τεχνητό δέρμα, επικάλυψη ρητίνης κονσερβοποιημένων τροφίμων ή αρώματα:Δισφαινόλη Α (BPA) και διισοεννεάνο φθαλικό εστέρα (DiNP). Η δισφαινόλη Α είναι ένα από τα πιο παραγόμενα EDC και μπορεί να διαρρεύσει από το δοχείο σε τρόφιμα ή υγρά. Οι οιστρογονικές επιδράσεις του είναι γνωστές από το 1938. Όσον αφορά το DiNP, είναι απαραίτητο για την κατασκευή PVC και θεωρείται ότι είναι ένας «φιλικός προς το περιβάλλον φθαλικός εστέρας».
Δεδομένου ότι το BPA και το DiNP μπορούν δυνητικά να εισαχθούν στα τρόφιμα όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι ερευνητές πρόσθεσαν αυτούς τους ρύπους στην τροφή των ψαριών, έτσι ώστε τα ψάρια να λαμβάνουν μια ακριβή ημερήσια δόση χημικών ουσιών με το γεύμα τους. Για τους ανθρώπους, η παρουσία τέτοιων EDC σε πλαστικά είδη ελέγχεται αυστηρά από διαφορετικούς ρυθμιστικούς οργανισμούς όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων (ECHA) και η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Μέσω της αναθεώρησης αρκετών επιστημονικών μελετών, και οι δύο ομάδες έχουν καθορίσει ένα «ασφαλές» ποσοστό EDC, δηλαδή BPA και DiNP, που μπορεί να περιέχει ένα πλαστικό αντικείμενο ή την ημερήσια ποσότητα των χημικών ουσιών που μπορούμε να «λαμβάνουμε με ασφάλεια» κάθε μέρα.
Μετά τη χρόνια θεραπεία, οι ερευνητές είδαν ότι το συκώτι της τσιπούρας αυξήθηκε σε περιεκτικότητα σε λίπος και τα ηπατικά τους κύτταρα έχασαν το τυπικό τους σχήμα, καθιστώντας πιο σφαιρικά λόγω της συσσώρευσης λίπους. Επιπλέον, μέσω μικροφασματοσκοπίας υπέρυθρης ακτινοβολίας, επιβεβαιώθηκε ότι η περιεκτικότητα σε ηπατικά λιπίδια και τριγλυκερίδια αυξήθηκε στα ψάρια που έλαβαν θεραπεία σε σχέση με τα ψάρια που δεν υποβλήθηκαν σε θεραπεία, ακόμη και όταν όλες οι ομάδες έτρωγαν την ίδια ποσότητα τροφής.
Επιπλέον, μελετήθηκε το ενδοκανναβινοειδές σύστημα. Το ενδοκανναβινοειδές σύστημα, που πήρε το όνομά του από το φυτό (Cannabis) που οδήγησε στην ανακάλυψή του, έχει αναδειχθεί ως σύστημα κυτταρικής σηματοδότησης με σημαντικό ομοιοστατικό ρόλο για τη διατήρηση της ανθρώπινης (και μη ανθρώπινης) υγείας. Πράγματι, όταν τα επίπεδα των ενδοκανναβινοειδών απορυθμίζονται, είναι το σημείο εκκίνησης για αρκετές διαταραχές, π.χ. παχυσαρκία ή λιπώδη ηπατική νόσο. Στη συνέχεια, ως νέο οικοτοξικολογικό τελικό σημείο, η ομάδα μελέτησε τα βασικά συστατικά του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος (τους αγγελιοφόρους, τους υποδοχείς και τους βιολογικούς καταλύτες, τα ένζυμα).
Τα αποτελέσματα ήταν ενδιαφέροντα αφού τα επίπεδα των ενδοκανναβινοειδών απορυθμίστηκαν πλήρως μετά τις θεραπείες στο ήπαρ και στον εγκέφαλο, πιθανώς λόγω της απορρύθμισης των δραστηριοτήτων του ενδοκανναβινοειδούς ενζύμου. Όπως αναφέραμε παραπάνω, η απορρύθμιση του ενδοκανναβινοειδούς μπορεί να οδηγήσει σε συσσώρευση λίπους στο ήπαρ και αλλοίωση του μεταβολισμού. ενώ στον εγκέφαλο, το ενδοκανναβινοειδές σύστημα, που αλληλεπιδρά με τις ορμόνες της όρεξης, εμπλέκεται στον έλεγχο της πρόσληψης τροφής, που σημαίνει την επιθυμία μας να φάμε.
Ακόμη περαιτέρω, εκτός από τις φυσιολογικές συνέπειες της κατάποσης BPA και DiNP, και οι δύο χημικές ουσίες άλλαξαν επίσης τα γονίδια που εμπλέκονται στον μεταβολισμό των λιπιδίων και στο ενδοκανναβινοειδές σύστημα, έχοντας επίδραση σε μεταγραφικό επίπεδο ή σε γενετικό επίπεδο.
Η μελέτη κατέληξε δείχνοντας ότι και οι δύο ρύποι διέκοψαν την οδό σύνθεσης των λιπιδίων οδηγώντας σε αύξηση του ηπατικού λίπους και απορρύθμιση του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος. Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι αρκετά ανησυχητικό ότι μόνο μια δοκιμή 21 ημερών ήταν αρκετή για να προκληθούν τέτοιες σχετικές αλλοιώσεις στο ήπαρ της τσιπούρας. Έτσι, αν συνειδητοποιήσουμε ότι η έκθεση σε BPA (πλαστικό) θεωρείται σχεδόν χρόνια για τον άνθρωπο, και αν καταλάβουμε ότι τα EDC συνδέονται με διάφορες διαταραχές υγείας και λαμβάνοντας υπόψη ότι το 60-80% των θαλάσσιων απορριμμάτων είναι πλαστικά, ενώ γνωρίζουμε ότι το πλαστικό έχει βρίσκεται σε στομάχια περισσότερων από 220 διαφορετικών θαλάσσιων ειδών (αναφορές FAO) και ότι 8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν στον ωκεανό κάθε χρόνο… κάτι πρέπει να γίνει.
Αυτά τα ευρήματα περιγράφονται στο άρθρο με τίτλο Ενδοκρινικοί διαταράκτες στη διατροφή των αρσενικών Sparus aurata :Διαμόρφωση του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος σε ηπατικό και κεντρικό επίπεδο από φθαλικό διισοεννεάνο και Δισφαινόλη Α, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Environment International . Η εργασία διεξήχθη από τις Isabel Forner-Piquer, Francesca Maradonna, Giorgia Gioacchini και Oliana Carnevali από το Πολυτεχνείο του Marche (Ιταλία), από τον Κωνσταντίνο Κ. Μυλωνά από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (Ελλάδα), από τον Josep Calduch-Giner και Jaume Perez-Sanchez από το Ισπανικό Ερευνητικό Συμβούλιο (Ισπανία) και από τους Marco Allara, Fabiana Piscitelli και Vincenzo Di Marzo από το Ιταλικό Ερευνητικό Συμβούλιο (Ιταλία).
Το έργο έλαβε χρηματοδότηση από το Progetti di Relevante Interesse Nazionale (PRIN) από την ιταλική κυβέρνηση και από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας Horizon 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο του προγράμματος TNA στο πλαίσιο του έργου AQUAEXCEL.
